Nakon otkrića da je za veliki broj oboljenja želuca odgovorna infekcija sa Helicobacter pylori, liječenje poznato kao trojna terapije postalo je standardni dio tretmana svih onih kod kojih je dokaže povećana koncentracija ove bakterije. Helicobacter karakteriše velika genetska raznolikost koja pojedine bakterijske sojeve čini otpornim na liječenje, tako da trojna terapija daje pozitivne rezultate samo kod dijela oboljelih.
Otkriće Helicobacter pylori
Kad su 1983. godine istraživači Robin Waren i Berrye Marschall objavili rezultate svog rada u kojem su kao glavnog krivca za gastritis i ulkus želuca (čir na želucu) proglasili spiralnu bakteriju pod nazivom Helicobacter pylori ( Helikobakter pilori ), to je izazvalo sumnju u naučnim krugovima jer se smatralo da u želucu, zbog prisutnosti jake kiseline ( solne kiseline), ne može opstati niti jedan mikroorganizam. Naime, za pravilnu obradu hrane u želucu potrebno je prisustvo enzima pepsina, koji je aktivan samo u izrazito kiseloj sredini, tako da se normalna vrijednost pH želuca kreće u rasponu od 1,8 – 3,5 unutar koje je aktivnost ovog enzima optimalna. Stanovište tadašnje nauke bilo je da gastritis i čir nastaju kao posljedica loše ishrane, konzumiranja gaziranih pića kave, cigareta i alkoholnih pića. U prkos ovakvom stavu tadašnje nauke, spomenuti autori su nastavili sa dokazivanjem veze između infekcije želuca ovom bakterijom i nastanka oboljenja želuca i predlagali su da se u liječenju ovih oboljenja uvedu antibiotici.
Da bi dokazao svoje tvrdnje jedan od autora istraživanja ( Berrye Marschall ) se namjerno zarazio sa Helicobacterom i ubrzo mu je dijagnosticiran gastritis. Zatim je počeo koristiti antibiotike i poslije nekog vremena bio je izliječen. Za ovo otkriće Waren i Marschall 2005.g.dobili su Nobelovu nagradu za medicinu.
Ispitivanja koja su nakon toga uslijedila pokazala su da postoji veza između infekcije uzrokovane Helicobacterom i malignih bolesti želuca, prije svega karcinoma želuca i MALT-limfoma. Ispitivanjem genoma ove bakterije pokazalo se da postoje različiti sojevi koji se razlikuju ne samo genetski, nego ove razlike unutar sojeva dovode do različitih patoloških stanja. Tako su neki sojevi Helicobacter-a odgovorni za gastritis, drugi za pojavu ulkusa, treći opet mogu da dovedu do pojave raka želuca, a jedan soj je odgovoran za nastanak MALT-limfoma. Osim toga razlika između sojeva je i u otpornosti na antibiotike. Dok jedne sojeve trojna terapija, koju koristi suvremena medicina, lako iskorijeni, drugi su otporni na bilo koju kombinaciju antibiotika. Helicobacter je promotor MALT-limfoma. Poznato je da je za početni rast raka potreban stalan promotor. U slučaju npr. raka prostate ili dojke to su muški, odnosno ženski spolni hormoni, a u slučaju MALT-limfoma to su toksini Helicobactera i iskorjenjivanjem bakterije dolazi i do povlačenja ovog oblika raka, tako da drugo liječenje često nije ni potrebno. Sve ovo ukazuje koliko je važno pravovremeno otkrivanje i eliminacija Helicobacter pylori.
Detekcija Helicobacter pylori
Gastritis je upala sluznice želuca i osim spomenute bakterije može biti izazvan virusnim i gljivičnim infekcijama, stresom, lošim prehranim navikama, korištenjem nesteroidnih protuupalnih lijekovi (Voltaren, Andol, Aspirin ). Simptomi su mu žgaravica, bolovi i mučnina. Suvremena medicina gastritis liječi antacidima. Njihovo djelovanje se svodi na smanjenje kiselosti želučane kiseline i oni ne utiču na njeno lučenje. Po kemijskom sastavu su soli i obično se za spravljanje pojedinih antacida koriste kombinacije anorganskih soli. Jedan od češće korištenih antacida je Gastal. Ako se ne izliječi dolazi do erozije želučane sluznice i tad gastritis može da pređe u želučani ulkus ( čir na želucu ). Tad bolovi postaju intenzivniji, dolazi do krvarenja što opet vodi anemiji, a može da dođe i do puknuća čira, što zahtijeva hitnu liječničku intervenciju. Kad se kod pacijenta dijagnosticira gastritis ili ulkus, obično se prvo pretpostavi da je za to odgovorna Helicobacter pylori. Postoji nekoliko načina da se to ustanovi. Najstariji, ali i najneprijatniji dijagnostički postupak je gastroskopija. Kasnije je uveden laboratorijski test kojim se detektuju antitijela na bakteriju, a samim tim, u slučaju pozitivnog nalaza, i njeno prisustvo.
Najnoviji način da se utvrdi prisustvo Helicobacter-a je tzv. izdisajni test. Ovaj test se temelji na osobini bakterije da zahvaljujući enzimu ureazi razlaže ureu, gdje se kao krajnji produkt pojavljuje ugljen-dioksid ( CO2 ), koji se detektuje u uzorku izdahnutog zraka. Urea, koja služi kao osnova ovog testa, se sastoji od izotopa ugljika C-12. Kod izdisajnog testa normalni izotop C-12 se zamjenjuje drugim ugljikovim izotopom C-13.
Ako je u želucu prisutan Helicobacter, njena ureaza će razgraditi ureu, koju je pacijent popio, i kao posljedica toga će se u izdahnutom zraku detektovati ugljen dioksid sa izotopom ugljika C-13. Ovaj izotop nije radioaktivan i ne pretstavlja nikakvu opasnost za čovjeka, tako da se ovim načinom mogu testirati čak i trudnice.
Prednost ovog testa je visoka tačnost, jednostavnost i neinvazivnost. Međutim niti jedan od ovih testova, osim gastroskopije ne daje tačan uvid u stanje želuca, nego samo konstatuje prisustvo ili odsustvo Helicobacter pylori.
Liječenje ulkusa ( medicinski pristup ) – trojna terapija
Već smo spomenuli da se Helicobacter tretira antibioticima. Obično se koristi kombinacija dva antibiotika, jer se pokazalo da se kombinacijom postižu bolji rezultati u borbi protiv ove bakterije. Međutim to još nije dovoljno, jer lučenje želučane kiseline nagriza oštećeno tkivo sluznice i sprječava njegovo obnavljanje, tako da je potrebno korištenje preparata koji će svojim djelovanjem blokirati ili neutralisati djelovanje kiseline. Ovaj treći lijek koji se dodaje uz kombinaciju dva antibiotika (trojna terapija) pripada ili grupi antagonista H2 receptora ili inhibitorima protonske pumpe.
Antagonisti H2 receptora
Kiselinske (parijetalne) stanice su zadužene za lučenje želučane kiseline. Iz razumljivih razloga lučenje kiseline mora biti pod stalnim nadzorom i reguliše se mehanizmom povratne sprege. Jedan od načina na koji organizam kontrolira ovo lučenje je proizvodnja tzv. histamina. Da bi došlo do lučenja kiseline potrebno je da se histamin veže za receptore kiselinskih stanica. Receptori na koje se vezuje histamin nazivaju se H2 receptori. Lijekovi koji pripadaju grupi antagonista H2 receptora djeluju tako da se vezuju za ove receptore i na taj način spriječavaju histamin da svojim vezivanjem za iste receptore uzrokuje lučenje želučane kiseline. Prvi antagonista H2 receptora koji se koristio ( Cimetidin ), u potpunosti je zamjenjen učinkovitijim i manje toksičnim lijekovima koji se danas koriste pod raznim komercijalnim imenima kao što su Ranix, Ranital, Peptoran, Ranisan itd.
Inhibitori protonske pumpe
Histamin nije jedini spoj koji potiče lučenje kiseline. Pored njega tu su još gastrin i acetilkolin tako da blokiranje H2 receptora u težim slučajevima ulkusne bolesti nije dovoljno. Kiselinske stanice izlučuju u želudac odvojeno H-jone i Cl-jone, koji se u želucu spajaju u solnu kiselinu ( HCl ). Izlučivanje ovih jona omogućeno je posredstvom proteina koji prolazi kroz čitavu membranu kiselinskih stanica ( transmembranski protein ) i čini vezu između unutrašnjosti kiselinskih stanica i želuca. Ovaj protein naziva se protonska pumpa. Inhibitori protonske pumpe vezuju se za ovaj protein i tako u potpunosti blokiraju lučenje kiseline u želudac. Kiselinske stanice moraju sintetizirati nove protonske pumpe i za to im je potrebno određeno vrijeme, što želučanoj sluznici, uglavnom, daje dovoljno vremena da se oporavi.
Prvi inhibitor protonske pumpe koji se počeo koristiti je Omeprazol i može se nabaviti pod raznim komercijalnim imenima kao što su: Target plus, Ulzol, Ortanol itd.
Noviji lijek je Pantoprazol koji se aktivira tek u izrazito kiseloj sredini, a u apotekama se može nabaviti pod nazivom Controloc.
