Na danasnji dan prije 15 godina

24. juna 1993., na danasnji dan prije 15 godina, poceo je sukob Armije BiH i HVO u Zepcu. 319. brigada koja je bila u gradu uskoro se nasla u okruzenju dok su druge brigade Armije BiH zauzele uzvisine oko grada. Nakon sest dana borbi za Zepce, te nakon sto je HVO “posudio” nekoliko tenkova od VRS, 30. juna Galib Dervisic pristaje na predaju 305. i 319. brigade. Da podsjetimo! Osumnjiceni za ratne zlocine nad bosnjackim i srpskim stanovnistvom Zepca su podijeljeni u dvije grupe. U prvoj grupi su osumnjiceni naredbodavci, a u drugoj osumnjiceni izvrsioci. Perica Jukic, predsjednik Ratnog predsjednistva Zepca i predsjednik Skupstine HR HB, Ivo Lozancic, zapovjednik 111. XP brigade HVO-a, Niko Jozinovic, dozapovjednik 111. XP brigade HVO-a, Drago Dragicevic, zapovjednik Saznajne sluzbe Stozera HVO-a Zepce, i Bozidar Tomic, glavni operativac HVO policije u Zepcu, terete se kao osumnjiceni naredbodavci. Osnovano se sumnja, tvrdi Kantonalno tuzilastvo u Zenici pozivajuci se na saglasnost haskog tuzilastva, da su ova petorica osumnjicenih krsila pravila Zenevskih konvencija “od aprila 1992. do pocetka 1994. u namjeri da etnicki ociste podrucje opcine Zepce od srpsko-pravoslavnog i bosnjacko-muslimanskog stanovnistva, te da prisvoje ili uniste njihovu imovinu i onemoguce njihov opstanak na podrucju Zepca”. Tvrdi se da su osumnjiceni, pri takvom postupanju sa srpskim i bosnjackim stanovnistvom, imali kao politicki cilj pripajanje “podrucja ove opcine tzv. Hrvatskoj Republici Herceg-Bosni”. Sa takvim ciljem, oni su “formirali i ustrojili vojne i policijske oruzane snage HVO-a Zepce, donijeli odluke i formirali logore za nehrvatsko stanovnistvo u zgradama osnovnih skola ‘Rade Kondic’ u Zepcu, i selima Perkovic i Ljubatovici, hangarima ‘Nove trgovine’ i ‘Silosu’ u Zepcu, te donosili odluke, naredbe i zapovijedi i komandovali njihovim realizacijama”. Osumnjiceni Luka Babic, Mirko Jakovljevic, Esad Colaku zvani “Albanac”, Ivo Mrkonjic, Anto Jozic, Viktor Markanovic, Slavko Spajic, Alojz Vrbic, Marinko Martic i Marinko Jakovljevic terete se da su “naredjivali i neposredno komandovali, kao i ucestvovali u vojnim i policijskim operacijama HVO-a s ciljem etnickog ciscenja Zepca od srpskog i bosnjackog stanovnistva”. Perica Jukic i Ivo Lozancic se terete da su kao najvisi politicki i vojni zvanicnici u septembru 1992. dogovorili i naredili napad jedinica HVO-a na srpsko selo Zelecu, a potom u junu 1993. godine “opci napad svih vojnih i policijskih formacija HVO-a svim sredstvima na sva naselja i objekte sa bosnjackim stanovnistvom”. Perica Jukic se tereti da je kao predsjednik opcine Zepce imao vojnu i politicku moc, ali i da je “licno naredio zapovjedniku i pripadniku manje oruzane formacije HVO-a Nikoli Garacicu alias Slavko Pintaric iz Slavonskog Broda da pobije 13 Bosnjaka, sto je ovaj i izvrsio”. Za Ivu Lozancica tuzioci tvrde da je “krajem septembra 1992. godine naredio Bosiljku Mijatovicu, zapovjedniku dijela HVO-a u cijem sastavu je bila i specijalna jedinica ‘Albancevi andjeli’, da izvrse napad na selo Zeleca, u kome je zivjelo srpsko civilno stanovnistvo. U ovom napadu HVO-a ubijena su najmanje 42 civila, medju kojima i Budo Ubiparipovic, dr. Dzordje Zlatkovic, Novica Blagojevic i drugi. Zapaljeno je i osteceno vise kuca i objekata, preostalo srpsko stanovnistvo protjerano, a preostala imovina opljackana i prisvojena od strane pripadnika i jedinica HVO-a. Srbi su cinili oko 10 posto stanovnistva Zepca – prije rata je u ovoj opcini zivjelo 2.289 Srba, a prema procjeni iz decembra 1998, preostalo je samo 17 Srba u cijelom Zepcu. Srpski i jugoslavenski istrazivaci ratnih zlocina su uporno tvrdili da su pocinjeni brojni ratni zlocini nad srpskim stanovnistvom u dolini rijeke Bosne, na podrucju opcina Zepce i Zavidovici, ali je ovo prvi slucaj da se pred lokalnim sudovima u Federaciji BiH procesuira masovni ratni zlocin protiv srpskog civilnog stanovnistva. To je, vjerovatno, i prvi put put da se pred jednim sudom Federacije BiH istrazuje “etnicko ciscenje srpskog stanovnistva”. Logori i zivi stitovi Lozancic je osumnjicen i zbog progona bosnjackog stanovnistva: Kantonalno tuzilastvo u Zenici tvrdi da je “u junu 1993. naredio svim vojnim i policijskim formacijama HVO-a sa podrucja Zepca opci napad svim borbenim sredstvima na sva naselja i objekte sa bosnjackim stanovnistvom”. Dio bosnjackog stanovnistva je protjeran, a dio zatvoren u logore. U logorima je izdvajano stanovnistvo sposobno za teze radove i koristeno kao taoci i kao “zivi stit” u borbi sa Armijom BiH. “Izvrsavajuci takve naredbe, HVO je od 24. juna do kraja jula 1993. pobio oko 160 Bosnjaka, oba spola i svih uzrasta. (U logorima je pobijeno najmanje 50 lica, a u koncentracionim logorima u gradu Zepce poznato je najmanje 17 slucajeva.) U logorima je bilo zatvoreno vise od 4.500 lica. Sa podrucja koja je zauzeo HVO protjerano je vise od 9.000 pripadnika bosnjacke nacionalnosti. Iz logora u Zepcu u logore u Hercegovini (Mostar, Ljubuski, Capljina i drugi) HVO je silom odveo na prisilan rad vise od 420 Bosnjaka, od kojih se na desetine nikad nije vratilo, a najmanje sedam je ubijeno. Na stotine logorasa je u ovim logorima zadobilo teske tjelesne povrede od zlostavljanja (udaranjem puskama, palicama, drvenim i drugim predmetima, nogama i na druge nacine) i podvrgnuto teskim fizickim i psihickim zlostavljanjima. Na desetine Bosnjakinja, ukljucujuci i maloljetne, silovano je od strane pripadnika HVO-a. Unistene su ili ostecene cetiri dzamije. Na podrucju koje je zauzeo HVO, od Bosnjaka su prisvojene stotine motornih vozila i pokretna imovina cija se vrijednost mjeri milionima njemackih maraka”. Lozancic je osumnjicen da je po njegovoj zapovijedi HVO postavio punktove na svim prilazima gradu Zepcu i vecim naseljima, na kojima je oduzimana imovina od bosnjackog stanovnistva i vrsena naplata takse, poreza i carina, suprotno zakonskim propisima. Kantonalno tuzilastvo u Zenici sumnjici u Zahtjevu za sprovodjenje istrage Lozancica da je dogovorio i potom naredio da bojovnici pod komandom Mirka Jakovljevica dio opljackane imovine Bosnjaka predaju njemu: “Bojovnici HVO-a su Ivi Lozancicu kuci dovukli i predali masine i drugu opremu u vrijednosti najmanje 50 hiljada KM, iz jedne stolarske radnje Bosnjaka u Zepcu”. Kantonalno tuzilastvo sumnjici Pericu Jukica i Ivu Lozancica da su pocinili ratne zlocine protiv civilnog stanovnistva, ratne zlocine protiv ranjenika i bolesnika i ratne zlocine protiv ratnih zarobljenika. Za ova krivicna djela osumnjicen je i Niko Jozinovic, dozapovjednik 111. XP brigade. Za njega se tvrdi i da je “licno uputio pismenu prijetnju komandantu Armije BiH da ce artiljerijski sravniti Mjesnu zajednicu Preko u Zepcu. Uz artiljerijsko djelovanje i zastrasivanje, prisilio je bosnjacko stanovnistvo ove mjesne zajednice da se iseli i djelomicno preseli u Begov Han, te na podrucja drugih opcina i u inostranstvo”. Ratni zapovjednik Saznajne sluzbe Stozera HVO u Zepcu Drago Dragicevic osumnjicen je za teror HVO policije nad gradjanima nehrvatske nacionalnosti. Osnovano se sumnja da je Dragicevic izdavao naredjenja za privodjenje, surovo ispitivanje, protivzakonito pritvaranje i ubistva gradjana nehrvatske nacionalnosti. Tvrdi se da su, po njegovom naredjenju, pripadnici HVO policije tacno neutvrdjenog dana 1992. godine ubili cetiri civila srpske nacionalnosti, medju kojima i ranijeg direktora Doma zdravlja Zepce. “Za upravnike koncentracionih logora na podrucju opcine Zepce, Dragicevic je u junu 1993. postavio Luku Babica, Mirka Jakovljevica i druge, te rasporedio pripadnike HVO-a kao cuvare u ovim logorima”. Za Dragicevica se tvrdi da je naredjivao cuvarima logora u Zepcu i preko njih provodio ubojstva logorasa, njihovo drzanje u nepodnosljivim uslovima i svakodnevna premlacivanja i druge vidove fizickog i psihickog zlostavljanja. Logorasi su odvodjeni na prisilan rad i u “zivi stit”, a zene na silovanje. Dragicevic se tereti da je “licno naredio, krajem juna 1993. godine, da policijski organi lise slobode cjelokupno civilno stanovnistvo Novog Sehera i lokolnih sela i zatvore ga u tunel magistralnog puta M-17 (Doboj – Zenica – Sarajevo) kod Zepca. U ovaj sabirni logor za bosnjacko stanovnistvo zatvoreno je vise od 1.500 civila bosnjacke nacionalnosti. Pri sprovodjenju stanovnistva u ovaj tunel, Dragicevic je izdao naredbu da HVO puca po koloni civila. Pripadnici HVO-a su tada ubili i ranili vise civila. Potom je naredio da se civili iz tunela sprovedu i zatvore u koncentracione logore u Zepcu, sto je takodje izvrseno”. Dragicevic se tereti i da je “pod njegovim neposrednim rukovodjenjem i nadzorom, pocetkom augusta 1993. godine, najmanje 429 logorasa iz logora u Zepcu deportovano u logore u Hercegovini. Desetine se nikad nisu vratile, a pouzdano se zna da je najmanje 7 logorasa iz ove grupe ubijeno”. Dragicevic se, osim za krivicna djela koja se pripisuju Jukicu i Lozancicu, tereti i za surovo postupanje s ranjenicima, bolesnicima i ratnim zarobljenicima. Policijski teror Za policijski teror HVO-a u Zepcu osumnjicen je i Bozidar Tomic, glavni operativac tamosnje policije HVO-a. Tomic se narocito tereti “da je naredjivao i provodio dugotrajna i iscrpljuca ispitivanja, uz torturu, uglednih Bosnjaka zatvorenih u koncentracionim logorima Zepca, krajem juna, u julu i augustu 1993. godine, kao i pripadnika Armije BiH koji su se predali HVO-u nakon sto je komandant Armije BiH na podrucju Zepca potpisao predaju ove vojne formacije. U toku svirepog ispitivanja, u logorima HVO-a i na podrucju Zepca ubijeni su Sahbaz Agic, Semiz Avdic, Mustafa Fejzic, Avdo Sacic, imam Nedzib Zgrco i drugi, te zarobljeni pripadnici Armije BiH Harun Beridan, Mujo Causevic, Jasmin Music, Ahmet Murtic i drugi. Tjelesne povrede i dusevne patnje nanesene su Beciru Odobasicu, Mirsadu Kujadinovicu, Besimu Ismicicu, Omeru Mehicu, Jasminu Malicbegovicu, Saciru Prijicu i drugima”. Tomic se sumnjici i da je “licno naredio dugotrajna ispitivanja, uz fizicku i psihicku torturu, a potom i ubistvo zarobljenika brace Edina i Ediba Fejzica”. Za ova ubistva se tereti pripadnik HVO-a Anto Pravdic. Navode se i imena Bosnjakinja cije je visestruko ispitivanje i silovanje naredio Tomic. Preostalih deset osumnjicenih tereti se da su bili neposredni naredbodavci i izvrsioci zlocina nad srpskim i bosnjackim stanovnistvom na podrucju Zepca. Tako se Luka Babic, zapovjednik vojne policije 111. XP brigade HVO-a u Zepcu tereti da je licno naredjivao teror, ubistva i silovanja u logorima, cije su zrtve poimenicno navedene. Babic je “neposredno komandovao manjom oruzanom formacijom HVO, i u njenon sastavu ucestvovao krajem juna 1993. u ubojstvu devet civila koji su se krili u zgradi Zeljeznicke stanice u Zepcu”. Sada se za svako konkretno zlodjelo navodi ime zlocinca i zrtve: za Mirka Jakovljevica, pripadnika HVO-a i zapovjednika bojne “Andrija Tadic”, navodi se da je “ucestvovao u premlacivanju i zlostavljanju zatocenika u logorima ‘Silos’, ‘Nova trgovina’ i zgradi Osnovne skole ‘Rade Kondic'”. Zrtve ovog zlostavljanja su, izmedju ostalih, bili Velid Causevic, Muhamed Medzanic, Enes Kamaric, ubijeni Nedzib Zgrco… Mirko Jakovljevic se, uz ostale ratne zlocine, tereti i zbog silovanja. Esad Corlaku zvani “Albanac” osumnjicen je kao pripadnik HVO-a i kao zapovjednik specijalne jedinice zvane “Albancevi andjeli” zbog napada na civilno naselje i srpsko stanovnistvo u selu Zeleca. Za Corlaka se tvrdi da je “ubio civila srpske nacionalnosti Novicu Blagojevica, potom odsjekao njegovu glavu i odnio je u Zepce, gdje ju je javno pokazivao”. Navode se i njegova zlodjela tokom napada na naselja i objekte u kojima su boravili civili bosnjacke nacionalnosti. Corlak se tereti i za pljacke, zlostavljanja logorasa, silovanja… Ivo Mrkonjic, pripadnik HVO-a i Saznajno–izvjestajne sluzbe HVO Zepce, osumnjicen je, uz ostale zlocine, i za premlacivanje do smrti imama Nedziba Zgrce: “Tacno neutvrdjenog dana, u ljeto 1993. godine, toliko je tukao imama Nedziba Zgrcu da mu je nanio teske tjelesne povrede od kojih je Zgrco izgubio svijest. Dok je lezao onesvijescen, Mrkonjic mu je skocio na glavu, pri cemu je nogama na kojima su bile tvrde vojnicke cizme polomio lobanju, izazvao obilno krvarenje i povrede mozga, i time smrt Nedziba Zgrce.” Arhiva BH DANI