Rat i mir

Parafiranjem Mirovnog sporazuma za BiH, 21. novembra 1995. godine zvanicno je okoncan troipogodisnji rat u ovoj bivsoj jugoslovenskoj republici. Sporazumom, koji je parafiran u vojnoj bazi Rajt-Peterson (Wright-Patterson) u americkom gradicu Dejton (Dayton), poslije trosedmicnih pregovora celnika BiH, Hrvatske i Srbije, uz posredovanje SAD, BiH je podijeljena na dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku (RS). Sporazum su, u prisustvu tadasnjeg drzavnog sekretara SAD Vorena Kristofera (Warren Christopher), parafirali tadasnji predsjedavajuci Predsjednistva BiH Alija Izetbegovic, predsjednik Hrvatske Franjo Tudjman i predsjednik Srbije (kasnije optuzen za ratne zlocine) Slobodan Milosevic. Mirovni sporazum su tri sedmice kasnije, 14. decembra 1995. godine, Izetvegobic, Tudjman i Milosevic zvanicno potpisali u Jelisejskoj palati u Parizu (Paris). Potpisnici su se obavezali da medjusobne odnose reguliraju prema Povelji UN, Zavrsnom helsinskom aktu i drugim dokumentima OSCE, kao i na medjusobno postovanje suvereniteta i rjesavnje nesporazuma iskljucivo na miroljubiv nacin. Sva trojica glavnih aktera Dejtonskog sporazuma, Izetbegovic, Tudjman i Milosevic su u medjuvremenu preminuli. Prvih pet godina nakon potpisivanja Sporazuma, u Dejtonu je svakog novembra medjunarodnim skupovima obiljezavana godisnjica okoncanja rata u BiH. Poslednji put predstavnici drzava potpisnica i medjunarodni posrednici okupili su se u Rajt-Petersonu u novembru 2000. godine, ali obiljezavanju jubileja tada nije prisustvovao niko od potpisnika. Bivsi medjunarodni izaslanik za Balkan Ricard Holbruk (Richard Holbrooke), koji se smatra glavnim arhitektom sporazuma, rekao je u oktobru 2005. godine u Sarajevu da je Dejtonski sporazum zaustavio rat u BiH, ali da u njemu postoje i neke greske, nastale, uglavnom, zbog njegovog neprovodjenja. Njemu je, na desetogodisnjicu potpisivanja sporazuma u Dejtonu, urucena “Dejtonska nagrada za mir”, u znak priznanja za postiznaje Dejtonskog sporazuma. Priznanje koje se dodjeljuje za poseban doprinos obnovi drustava razorenih ratom ranije su dobili bivsi americki predsjednik Bil Klinton (Bill Clinton) i poznati svjetski biznismen i filantrop Dzordz Soros (George Soros). Posljednjih godina politicari u BiH, medjunarodni predstavnici i pojedine medjunarodne institucije ukazivali su na potrebu revizije Dejtonskog sporazuma. Bivsi visoki predstavnik u BiH Pedi Esdaun (Padd Ashdown) je tokom svog mandata isticao da je Dejtonski sporazum osnovno, ali ne i konacno rjesenje za BiH i da eventualne promjene moraju doci iz same BiH. I njegov prethodnik Volfgang Petric (Wolfgang Petritsch) smatra da je neophodna reforma Dejtonskog sporazuma, kako bi BiH postala funkcionalna drzava, koja moze pregovarati s Evropskom unijom (EU). Reviziju Dejtonskog sporazuma zatrazila je krajem 2004. godine utjecajna grupa poslanika Evropskog parlamenta (EP) i evropskih politicara u Strazburu (Strasbour). Tada je na “Evropskoj konferenciji justicia pax” usvojena izjava o nuznosti revizije Dejtonskog sporazuma. Novi, sesti po redu visoki predstavnik u BiH i specijalni predstavnik EU u BiH, slovacki diplomata Miroslav Lajcak, preuzimajuci tu duznost u julu ove godine, izrazio je zabrinutost stanjem u BiH, uz ocjenu da je “BiH sada najudaljenija od Evrope u odnosu na sve drzave regiona”, jer su u BiH stali reformski procesi (policija, ustavne promjene), koji su osnovni uslov za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju s EU. Prije dve godine u Briselu (Brussels) je odrzana konferencija o ustavnim promjenama u BiH, na kojoj se lideri osam najvecih politickih stranaka iz BiH nisu uspjeli dogovoriti o bitnijim izmenama Dejtonskog sporazuma, ali je postignuta saglasnost da se ojacaju strukture vlasti i ucine efikasnijim. Lideri sest vodecih stranaka u BiH potpisali su u Mostaru 28. oktobra Deklaraciju o reformi policije, a sto se novog ustava BiH tice, Lajcak smatra da je on prijeko potreban BiH kako bi ona postala funkcionalnija, efikasnija, a njena administracija jeftinija. Najtrazeniji optuzeni za ratne zlocine pocinjene u BiH, bivsi lideri bosanskih Srba Radovan Karadzic i general Ratko Mladic, jos uvijek su na slobodi.